Akademia Zamojska

Akademię Zamojską założono w 1564 roku przez Jana Zamoyskiego. Oficjalne otwarcie odbyło się 15 marca 1565 roku. Akademia ta była pierwszą prywatną uczelnią. Trzecią zaś - po krakowskiej i wileńskiej - w Rzeczpospolitej. Uczelnie w Krakowie i Wilnie ufundowane były ze skarbca królewskiego. Uczelnia Zamojska, natomiast była w całości opłacona przez kanclerza.

Akademia miała być prężnym ośrodkiem kultury polskiej i katolickiej, oddziaływałaby ona silnie na ludność prawosławną. W pierwszej dekadzie swojego istnienia, Akademia zdobyła sobie znaczny rozgłos. Nie tylko w Polsce, ale także w całej Europie. Dzięki Akademii Zamość w XVI i XVII wieku był jednym z głównych ośrodków nauki w Polsce. Później Akademia stopniowo upadała. W 1784 roku, zamieniono ją w liceum.

Ważną rolę przy tworzeniu tej akademii odegrał poeta - Szymon Szymonowic, który skompletował cały zespół profesorski, dbając o dobór ludzi rzeczywiście wybitnych, a także udzielał wskazówek przy układaniu programów naukowych i tworzeniu podstaw organizacyjnych Akademii. Na początku działalności Akademii Zamojskiej były trzy wydziały: filozoficzny, medyczny i prawniczy. Zajęcia prowadziło 15 profesorów, m. in. Melchior Stedanides, Wawrzyniec Starnigel, Adam Burski (filozof), Tomasz Drezner (prawnik), Jan Niedźwiecki - Ursinus, Maciej Jaworowski (prawo i filozofia), później także Stanisław Staszic. Wszystkie wykłady odbywały się po grecku i łacińsku. W 1600 roku ogłoszono ostateczny akt fundacji akademii, opublikowano jej regulaminy wewnętrzne i program. W pierwszych latach działalności akademii przewinęło się kilka ciekawych postaci, m.in. William Bruce ze Szkocji i Dominik Corvinus z Włoch.

Według postanowień Zamoyskiego, uczelnia miała być przeznaczona wyłącznie dla szlachty, ale wbrew intencjom fundatora, szybko zmienił się jej charakter - ze szlacheckiego - na mieszczański. W latach 1607 - 1609 młodzież pochodzenia szlacheckiego stanowiła zaledwie 5% spośród 237 przybyłych. Dużo większą liczbę studentów stanowili mieszczanie.

Po 1620 roku uczelnia zaczęła upadać, Akademia nie cieszyła się już takim prestiżem.

Po pierwszym rozbiorze Polski, w roku 1784, jej działalność została zamknięta przez zaborców, czyli Austriaków. Utworzono Liceum Królewskie, przekształcone w Szkołę Wojewódzką im. Zamoyskich. Odznaczała się ona wysokim poziomem. W 1811 roku została jednak przeniesiona do Szczebrzeszyna, a budynek zamieniono dla potrzeb wojskowych na koszary. Dopiero po likwidacji twierdzy zamojskiej, w roku 1866, przywrócono tu szkołę. Do czasu II wojny światowej znajdowało się tu gimnazjum, po jej zakończeniu - liceum ogólnokształcące.

Przy dawnej akademii, w roku 1919 roku, powstał szkolny ogród zoologiczny (przyrodniczy). Przyczynił się on do powstania obecnego, zamojskiego ogrodu zoologicznego.

Budynek dawnej Akademii Zamojskiej powstał w latach 1639-1648 w stylu wczesnobarokowym na wzór kolegiów jezuickich dzięki fundacji kanclerza wielkiego koronnego Tomasza Zamojskiego. Autorami projektu byli Jan Jaroszewicz i Jan Wolff. Budynek pierwotnie mieścił sale wykładowe, stancje, mieszkania profesorskie, bibliotekę i drukarnię. W latach 1752–1765 na polecenie Jana Jakuba Zamoyskiego gmach Akademii znacznie przebudowano w stylu późnego baroku i rokoka według projektu Jana Andrzeja Bema. Dzisiejszy skromny wygląd Akademii został jej nadany w I poł. XIX wieku. Skuto wtedy m.in. ozdobne gzymsy, portale, obramienia okienne, dekoracyjny fryz oraz zamurowano arkady na dziedzińcu. Założenie zachowało jednak charakterystyczną formę, o niemal identycznych wymiarach każdego boku, z wewnętrznym dziedzińcem.

Obecnie mieści się tu I Liceum Ogólnokształcące im. Hetmana Jana Zamoyskiego w Zamościu.

Norbert Pitwała kl. VI

Źródła informacji zawarte w tekście: Wikipedia