Akademię Zamojską założono w 1564 roku
przez Jana Zamoyskiego. Oficjalne otwarcie odbyło się 15 marca 1565 roku.
Akademia ta była pierwszą prywatną uczelnią. Trzecią zaś - po krakowskiej i
wileńskiej - w Rzeczpospolitej. Uczelnie w Krakowie i Wilnie ufundowane były ze
skarbca królewskiego. Uczelnia Zamojska, natomiast była w całości opłacona
przez kanclerza.
Akademia miała być prężnym ośrodkiem
kultury polskiej i katolickiej, oddziaływałaby ona silnie na ludność
prawosławną. W pierwszej dekadzie swojego istnienia, Akademia zdobyła sobie
znaczny rozgłos. Nie tylko w Polsce, ale także w całej Europie. Dzięki Akademii
Zamość w XVI i XVII wieku był jednym z głównych ośrodków nauki w Polsce. Później
Akademia stopniowo upadała. W 1784 roku, zamieniono ją w liceum.
Ważną rolę przy tworzeniu tej akademii
odegrał poeta - Szymon Szymonowic, który skompletował cały zespół
profesorski, dbając o dobór ludzi rzeczywiście wybitnych, a także udzielał
wskazówek przy układaniu programów naukowych i tworzeniu podstaw
organizacyjnych Akademii. Na początku działalności Akademii Zamojskiej były
trzy wydziały: filozoficzny, medyczny i prawniczy. Zajęcia prowadziło 15
profesorów, m. in. Melchior Stedanides, Wawrzyniec Starnigel, Adam Burski
(filozof), Tomasz Drezner (prawnik), Jan Niedźwiecki - Ursinus, Maciej
Jaworowski (prawo i filozofia), później także Stanisław Staszic. Wszystkie
wykłady odbywały się po grecku i łacińsku. W 1600 roku ogłoszono ostateczny akt
fundacji akademii, opublikowano jej regulaminy wewnętrzne i program. W pierwszych
latach działalności akademii przewinęło się kilka ciekawych postaci, m.in.
William Bruce ze Szkocji i Dominik Corvinus z Włoch.
Według postanowień Zamoyskiego, uczelnia
miała być przeznaczona wyłącznie dla szlachty, ale wbrew intencjom fundatora,
szybko zmienił się jej charakter - ze szlacheckiego - na mieszczański. W latach
1607 - 1609 młodzież pochodzenia szlacheckiego stanowiła zaledwie 5% spośród
237 przybyłych. Dużo większą liczbę studentów stanowili mieszczanie.
Po 1620 roku uczelnia zaczęła upadać, Akademia nie cieszyła się już takim
prestiżem.
Po pierwszym rozbiorze Polski, w roku
1784, jej działalność została zamknięta przez zaborców, czyli Austriaków.
Utworzono Liceum Królewskie, przekształcone w Szkołę Wojewódzką im. Zamoyskich.
Odznaczała się ona wysokim poziomem. W 1811 roku została jednak przeniesiona do
Szczebrzeszyna, a budynek zamieniono dla potrzeb wojskowych na koszary. Dopiero
po likwidacji twierdzy zamojskiej, w roku 1866, przywrócono tu szkołę. Do czasu
II wojny światowej znajdowało się tu gimnazjum, po jej zakończeniu - liceum
ogólnokształcące.
Przy dawnej akademii, w roku 1919 roku,
powstał szkolny ogród zoologiczny (przyrodniczy). Przyczynił się on do
powstania obecnego, zamojskiego ogrodu zoologicznego.
Budynek dawnej Akademii Zamojskiej powstał w latach 1639-1648 w stylu
wczesnobarokowym na wzór kolegiów jezuickich dzięki fundacji
kanclerza wielkiego koronnego Tomasza Zamojskiego. Autorami projektu byli
Jan Jaroszewicz i Jan Wolff. Budynek pierwotnie mieścił sale wykładowe,
stancje, mieszkania profesorskie, bibliotekę i drukarnię. W latach 1752–1765 na
polecenie Jana Jakuba Zamoyskiego gmach Akademii znacznie przebudowano w
stylu późnego baroku i rokoka według projektu Jana Andrzeja Bema.
Dzisiejszy skromny wygląd Akademii został jej nadany w I poł. XIX wieku. Skuto
wtedy m.in. ozdobne gzymsy, portale, obramienia okienne, dekoracyjny fryz oraz
zamurowano arkady na dziedzińcu. Założenie zachowało jednak charakterystyczną
formę, o niemal identycznych wymiarach każdego boku, z wewnętrznym dziedzińcem.
Obecnie mieści się tu I Liceum
Ogólnokształcące im. Hetmana Jana Zamoyskiego w Zamościu.
Norbert Pitwała kl. VI
Źródła
informacji zawarte w tekście: Wikipedia